De zelfhulpmethode WRAP is succesvol en wordt inmiddels in meer dan 50 zorgorganisaties en zelfregie- en herstelinitiatieven aangeboden. Dienke Boertien, themahouder herstelondersteuning bij Kenniscentrum Phrenos, heeft er met anderen jaren hard aan getrokken, maar nu gaat de verspreiding vanzelf. “Het zou mooi zijn als ggz-organisaties Peer-supported Open Dialogue aan kunnen bieden. Net als bij WRAP staat hier openheid en ruimte voor ervaringen centraal.”
Dienke Boertien begon – samen met het Trimbos-Instituut – met WRAP in 2011. Herstelondersteuning was een nieuwe beweging in de ggz. Steeds meer ggz-organisaties gingen samenwerken met ervaringsdeskundigen of namen hen in dienst. Dienke Boertien: “Bij deze ontwikkeling sloot WRAP (Wellness Recovery Action Plan) heel goed aan. Het was een extra interventie voor ervaringsdeskundigen.”
Vrije ruimte & herstel-actieplan (WRAP)
Een WRAP-cursus bestaat uit 8 wekelijkse bijeenkomsten die begeleid wordt door een WRAP-facilitator die zelf ervaringsdeskundig is. “De kern van WRAP is dat je leert stilstaan bij ‘waar voel ik me goed bij?’. Het gaat om het verkennen en delen van eigen ervaringen. Hierbij is het belangrijk om ruimte te laten en niet te sturen op doelen. Vaak ontstaan dan nieuwe ideeën en inzichten.” Iedereen maakt tijdens een WRAP-cursus een eigen herstel-actieplan (WRAP) waarin ook klachten zoals depressie, angst, verslaving maar ook werkgerelateerde problemen een rol kunnen spelen.
Laagdrempelig en breed inzetbaar
WRAP is laagdrempelig en breed inzetbaar. Mensen met psychische problemen – zwaar of licht, met werkstress, vaag onbehagen, iedereen neemt aan eenzelfde groep deel. “Dat werkt goed, en werkt juist destigmatiserend. Het maakt niet uit welk probleem je hebt. Vaak ontdekken de deelnemers juist iets gemeenschappelijks, een gedeelde grond. Iedereen worstelt met dingen. Door daar stil bij te staan, en die ervaringen te delen, ontdek je ook welke steun van anderen je kan helpen.”
Iedereen die deelgenomen heeft aan een WRAP-training, eigen WRAP gebruikt in het dagelijks leven én daarover ervaringen wil delen, kan WRAP-facilitator worden. Je begeleidt een cursus vanuit je eigen ervaringen met ontwrichting en herstel. WRAP-cursussen worden vaak aangeboden door zelfregie- en herstelinitiatieven. Onderzoek laat zien dat een WRAP kan helpen bij het verhelderen van de hulpvraag, of die nou op mentaal of sociaal vlak ligt. Dienke: “Een WRAP-cursus vervangt de zorg niet, maar soms vinden mensen hun eigen antwoorden en is er geen formele zorg meer nodig.”
Meer over de zelfhulpmethode WRAPWrap wordt door ca. 50 zorgorganisaties en zelfregie- en herstelinitatieven aangeboden, bijna in heel Nederland. Kenniscentrum Phrenos verzorgt de opleiding van de WRAP-gespreksleiders (Facilitators). In Nederland is WRAP opgenomen in de databank Erkende interventies in de ggz van het Trimbos-instituut. In de periode 2022-2024 voerden Kenniscentrum Phrenos en Trimbos-instituut een onderzoek uit naar het vergroten van de toegankelijkheid van WRAP bij zes herstelinitiatieven. Een infosheet geeft informatie over WRAP voor huisartsen, poh-ggz, eerstelijns- en schoolpsychologen en sociaal werkers, zodat zij patiënten kunnen doorverwijzen. Lees meer: methodiek WRAP |
Lopend vuurtje
WRAP verspreidt zichzelf inmiddels als een lopend vuurtje over Nederland. Dienke Boertien is nu vooral bezig om aandacht te vragen voor ‘Peer-supported Open Dialogue’ (POD). Waar WRAP een zelfhulpmethode is, is POD een vernieuwende werkwijze voor het bieden van hulp door (ervaringsdeskundige) professionals. Bij POD gaat het om een ‘gelijkwaardige open dialoog’ tussen cliënt, zijn netwerk en de betrokken hulpverleners. De eigen regie van de cliënt staat centraal; er wordt niets besproken zonder de cliënt. Hulpverleners delen wat zij ervaren in de netwerkgesprekken en bieden hun professionele kennis aan. Dienke: “De overeenkomst met WRAP is de aandacht voor openheid en ruimte. Dat ondersteunt een integrale benadering waarin alle stemmen en tegenstrijdigheden gehoord kunnen worden.” Het ruimte laten voor al die stemmen in een dialoog is een kunst en een belangrijk onderdeel van de training.
Opleiding in Engeland
Dienke Boertien maakte zelf kennis met POD in de Werkplaats Herstelondersteuning waar 8 organisaties aan deelnamen (2012-2020). Ze ging toen met anderen op studiereis naar Engeland. De methode bleek precies aan te sluiten bij de uitgangspunten van ervaringsdeskundigheid en herstel van de werkplaats. Later volgde ze met 30 leden van 5 deelnemende instellingen de POD-opleiding in Engeland. De eerste drie jaar werden meer mensen opgeleid in Engeland. Sinds 2019 is er een Nederlandse training en coördineert Dienke de trainingen bij Kenniscentrum Phrenos. Het is een intensieve training van 3 weken (3 x 4 dagen). In Nederland zijn sinds 2017 inmiddels ca.160 mensen opgeleid. Bij Buurtzorg T in Groningen zijn onlangs 20 professionals opgeleid. De mensen die de cursus hebben gevolgd, zijn razend enthousiast en overtuigd van de meerwaarde. Op LinkedIn is onlangs een nieuwe groep ‘POD in Nederland’ gestart om ervaringen met POD uit te wisselen.
Introductie in Nederland
Toch gaat de introductie in Nederland nog langzaam. Het is een andere werkwijze dan de reguliere aanpak, waar organisaties niet bekend mee zijn. “Voor hulpverleners is het soms onwennig om minder doelgericht te werken en meer te vertrouwen op wat er in het netwerk zelf opkomt.” Karin Lorenz onderzocht wat POD kan betekenen bij de grote transformaties waar de ggz voor staat en wat de implementatie moeilijk maakt. Eén van de conclusies is dat het ‘ervaren’ en ‘begrip’ hand in hand gaan.
Introductieworkshops
Daarom biedt Phrenos nu introductieworkshops aan waarin mensen achtergrondinformatie krijgen en zelf kunnen ervaren. De POD-training zelf duurt 12 dagen. Het kost simpelweg tijd om POD je eigen te maken, en de benodigde vaardigheden van het dialogische werken te leren toepassen. Dienke: “Anderzijds blijkt uit onderzoek uit Engeland dat hulpverleners veel langer in dienst bleven bij teams die werken met de POD-methodiek. De integrale benadering motiveerde enorm. Ze zeiden: ‘dit is het hart van mijn werk, nu weet ik weer waar in het voor doe’.”
Wat is POD?De basis van POD bestaat uit zeven principes voor organisatie en inhoud van de zorg. Bij POD draait het om een open en gelijkwaardige dialoog tussen cliënt, hulpverlener en naasten. Vanaf het eerste gesprek (bij crisis het liefst binnen 24 uur) wordt gevraagd wie uit het netwerk behulpzaam is om uit te nodigen. De gesprekken worden begeleid door 2 POD-geschoolde hulpverleners. POD-ers worden geschoold in een gespreksmethode waarin ze leren onzekerheid te verdragen, open te staan en warmte en empathie uitstralen. Er wordt niet doorverwezen van de ene naar de andere hulpverlener. De gespreksmethode helpt om ruimte te maken voor reflectie, nieuwe inzichten, en meerstemmigheid vanuit het netwerk. Lees meer over methodiek POD. Kenniscentrum Phrenos biedt een introductieworkshop aan, een landelijke training POD (3 x 4 dagen) die ook in company kan worden aangeboden. Trainers zijn onder andere: Kwok Wong (psychiater), Dirk Corstens (psychiater), Martijn Kole (ervaringsdeskundige), Sanna Martha (ervaringsdeskundige). Meer informatie: Dienke Boertien (Kenniscentrum Phrenos) |
Geestelijke nood past niet in een hokje
Cliënten en naasten krijgen in POD gesprekken vaak meer begrip van zichzelf en elkaar en voelen zich beter gehoord. Het is voor cliënten en naasten soms wel wennen dat zij als de deskundige van zichzelf worden aangesproken. Ook het werken in een netwerk met alle tegenstellingen kan voor zowel cliënten als naasten wennen zijn. “Kort door de bocht: soms wil een cliënt het liefst een pilletje waarmee de problemen worden opgelost. POD is niet altijd een makkelijke methode, omdat fundamentele vragen gesteld worden. Je kan ook tot de conclusie komen dat niet alles is op te lossen. Maar door dat ruimte te geven, in plaats van te verdringen, helpt deze methode je om er beter mee om te gaan.”
Er is een groeiende belangstelling voor POD. Het sluit aan bij een bredere trend, want het vaststellen van een diagnose en een behandelplan blijkt niet altijd zaligmakend te zijn. Het gaat er hier ook om dat je geestelijke nood niet altijd tot een hokje kunt reduceren. Dienke: “Veel hulpverleners hebben het idee ‘het moet anders’. Tegelijk wil je niet alle diagnostische kennis overboord gooien. Bij POD gaat het juist om een combinatie van ervaringskennis, professionele kennis én wetenschappelijke kennis in het netwerk van de cliënt.”
Binnenkort verschijnen de resultaten van een groot zevenjarig ODDESSI onderzoek in Engeland naar de effectiviteit van POD. Dienke: “Daar kijkt iedereen met spanning naaruit.”
Meer lezen over POD:
- De methode Peer-supported Open Dialogue (POD) op website van Phrenos. Op deze pagina staan ook informatieve films.
- Dit artikel geeft inzicht in de betekenis van POD bij de uitdagingen van de ggz: Introducing Peer-supported Open Dialogue in changing mental health care in: Frontiers (18 Januari 2023), Karin Lorenz- Artz, Joyce Bierbooms, Inge Bongers.
- Dit artikel geeft informatie over hoe POD kan helpen om ook bij crisis recht te doen aan de inzichten van cliënten en naasten: Peer supported Open Dialogue in the National Health Service: implementing and evaluating a new approach to Mental Health Care in: BMC Psychiatry (2022)
