Mensen zijn zelf logischerwijs deskundig wat hun eigen ervaringen betreft. Hier bedoelen we met de term ervaringsdeskundigheid echter de beroepsmatige inzet van ervaringen voor herstel en herstelondersteuning. Ervaringsdeskundigen spelen daarmee een belangrijke rol bij individuele herstelprocessen, de inrichting van herstelondersteunende zorg en emancipatie.

Herstelervaring inzetten voor anderen

De ervaringsdeskundige heeft het vermogen ontwikkeld om met de eigen herstelervaring voor anderen ruimte te maken voor herstel. Dat betekent het volgende:

• De ervaringsdeskundige zet de eigen ervaringen met een ontwrichtende aandoening en herstel in om anderen te ondersteunen bij het vinden of maken van ruimte voor hun persoonlijk herstelproces. De inbreng van de persoonlijke hersteldimensies onderscheidt een ervaringsdeskundige van reguliere hulpverlenende disciplines.
• De ervaringsdeskundige zet de eigen ervaringen van stigmatisering en empowerment in om een bijdrage te leveren aan het bevorderen van een herstelondersteunende (maatschappelijke) omgeving en herstelondersteunende zorg. Deze beargumenteerde inbreng voor de inrichting van herstelondersteunende zorg onderscheidt zich van andere disciplines (beroepscompetentieprofiel Ervaringsdeskundigheid, 2013).

Twee pijlers van ervaringsdeskundigheid

De beroepsmatige inzet van ervaringsdeskundigheid rust op twee pijlers.

1. Methodische zelfhulp – De ervaringsdeskundige faciliteert anderen in het herstelproces en het verkennen van eigen ervaringen. Dit gebeurt vaak met methoden die in een groep worden aangeboden. De inbreng van de eigen ervaringen van zowel ervaringsdeskundigen als deelnemers inspireert ieders eigen zoektocht naar herstel. Voorbeelden zijn Herstellen doe je Zelf, Herstel, Empowerment en Ervaringsdeskundigheid (HEE)-werkgroepen en Wellness Recovery Action Plan (WRAP).
2. Emancipatie – Dit omvat het doorbreken van stigmatisering en het bevorderen van empowerment en meedoen in de samenleving (inclusie). Stigmatisering op grond van vooroordelen over ‘de psychiatrische aandoening’ ondermijnt herstel van eigenwaarde, van maatschappelijke rollen en van inclusie. Het leidt tot versteende machtsverhoudingen in de zorg en in de samenleving. Empowerment is de tegenhanger van stigmatisering. Bij een proces van empowerment worden grenzen verlegd die groei en eigen kracht in de weg zaten. Het kan gaan om grenzen in jezelf, maar ook om grenzen die de zorg of de samenleving trekt.

Soms zijn stigmatisering en empowerment heel zichtbaar. Soms zijn ze heel subtiel. Het effect van stigmatisering en empowerment leer je vooral van binnenuit kennen. Ervaringsdeskundigen hebben beide aan den lijve ondervonden. Het delen van de inzichten is dan ook een voorwaarde om de bestaande machtsverhoudingen te doorbreken en ruimte te maken voor herstel, eigen regie en inclusie.

Drie kerntaken van ervaringsdeskundigen

De twee pijlers zijn vertaald naar drie kerntaken voor ervaringsdeskundigen (Beroepscompetentieprofiel Ervaringsdeskundigheid; GGZ Nederland 2022):

1. Ondersteuning bij individuele herstelprocessen.
2. Inrichting van herstelondersteunende zorg.
3. Emancipatoire beïnvloeding van de maatschappelijke processen gericht op het tegengaan van stigma(tisering) en het creëren van maatschappelijke kansen.