De ggz wil veranderen naar meer herstelondersteunende en persoonsgerichte netwerkzorg. Maar hoe komen we daar? Karin Lorenz-Artz onderzocht het in haar promotieonderzoek aan de hand van ervaringen met Open Dialogue. Een innovatieve benadering die de cliënt en zijn netwerk écht centraal stelt. Waarom werkt deze benadering? En wat vraagt het van professionals?

Professionals willen aansluiten bij de hulpvraag, het netwerk betrekken, de cliënt centraal stellen.
Toch blijkt uit zowel de literatuur als de verhalen van cliënten in het onderzoek van Karin Lorenz-Artz, dat de aansluiting tussen cliënten en professionals niet vanzelfsprekend is en ze zich niet altijd gehoord voelen. “Sommige cliënten ervaren dat hun probleem wordt ‘onteigend’ met allerlei vragenlijsten en diagnoses. Alsof professionals vooral vragen en luisteren om het probleem te kunnen definiëren vanuit hun professionele perspectief.” Karin Lorenz-Artz is werkzaam als onderzoeker bij GGz Eindhoven en promoveerde op 5 september aan Tilburg University op haar onderzoek naar POD. 

Niet gericht op diagnose stellen, maar samen ontdekken

Open Dialogue (OD), en de variant Peer supported Open Dialogue (POD), samen hierna POD genoemd, biedt een andere aanpak. Daarbij bepaalt niet de professional wat het probleem en een mogelijke oplossing is, maar ontdekken de cliënt, zijn netwerk én de behandelaar en ervaringsdeskundige dat samen in een open dialoog. Dat vraagt wel wat. Niet alleen een nieuwe werkwijze, maar ook een andere houding (lees meer over de methode POD op de website van Phrenos). 

Hoe het nu vaak gaat

Karin legt het uit zoals ze het een instellingsdirecteur eens vertelde. Door eerst te schetsen hoe het nu vaak gaat: “Een cliënt wordt aangemeld. Dan spreek je de cliënt en doe je de anamnese.
Je luistert naar zijn verhaal om vervolgens je analyse te kunnen maken.” Vaak luisteren professionals om input te verzamelen voor het stellen van een diagnose. Op basis daarvan volgt een interventie, geprotocolleerd en afgebakend.
“We denken dat we daarmee al aansluiten bij de cliënt”, vervolgt Karin. “We denken dat we de persoon helpen zijn eigen woorden te vinden. En we denken dat we het netwerk betrekken. Maar we doen dat met het idee dat wij als professionals het probleem voor de ander kunnen achterhalen.” 

Professionele expertise blijft waardevol

Kunnen we dat niet dan? Daar studeerden we jaren voor, bouwden we een bak aan ervaring mee op en bewezen we interventies met wetenschappelijk onderzoek. Die expertise is en blijft waardevol. Maar de timing en de manier waarop we die bij POD inbrengen, maakt het verschil. 
“Op het moment dat we cliënten een diagnose voorschotelen”, stelt Karin, “bestaat het risico dat hun regie of contact met eigen ervaringen naar de achtergrond verdwijnt”. We kunnen dan wel, via shared decision making, samen besluiten over oplossingen, maar als de kern van de vraag al uit beeld is geraakt, raakt de aansluiting verloren. Wat nodig is, is shared meaning making: samen ervaringen verkennen om tot nieuw inzicht te komen. Dit proces waarin nieuwe inzichten ontstaan, kan zich alleen voltrekken als er niet al bij voorbaat een focus is op een oplossing voor het één of het ander. 

Wat doet POD anders?

Bij een crisis wordt bij POD binnen 24 uur een netwerkgesprek georganiseerd. Daarbij zijn niet alleen de cliënt, de (ervaringsdeskundige) professional aanwezig, maar ook naasten die de cliënt zelf kiest. In dat gesprek, en zoveel vervolggesprekken als nodig, staat niet een afgebakende diagnose centraal, maar het samen en gelijkwaardig zoeken naar woorden voor wat er speelt. Het epistemisch gewicht, oftewel: wiens kennis (inzicht, ervaring) weegt het zwaarste, verschuift. Professionele kennis is daar één van de bronnen, maar niet het vertrekpunt maar eerder volgend bij wat cliënt en naasten inbrengen. “Die expertise heb je wel nodig”, zegt Karin, “maar die komt op een later moment. Pas als er meer woorden ontstaan voor wat er speelt, kan jouw kennis van pas komen én beter aansluiten bij wat er werkelijk nodig is. Je legt die veel hypothetischer voor, veel vragender.” 

Van mens tot mens in gesprek: samen zoeken 

Met andere woorden professionals ‘trekken hun witte jas uit’ bij POD. Ze laten hun expertrol wat los en gaan van mens tot mens in gesprek. Het gaat om contact en samen zoeken. Vanuit het delen van ervaringen betekenis geven aan wat er gebeurt. De ervaringsdeskundige (‘peer-supported’) kan daarbij verbinden vanuit eigen ervaringen. Ook het lichaam en emoties krijgen meer ruimte, waar professionals in de ggz traditioneel vooral vanuit hun cognitie werken. Niet om het zo snel mogelijk te fixen, maar om te ontdekken waar het in de kern echt om draait.  
Het verschil zit in de volgorde én in de houding. Niet lineair van anamnese naar diagnose naar interventie, maar zoekend, relationeel, onderzoekend. “Er zijn geen afgebakende problemen”, meent Karin, “en ook geen vooraf te bepalen oplossingen.” 

Waarom werkt POD?

Volgens Karin zijn het juist basale, menselijke dingen die lijken te werken. “Wat heel sterk uit de interviews naar voren kwam”, vertelt Karin, “is dat cliënten zich in de netwerkgesprekken gezien voelen als mens. Ongeacht wat ze zeggen en hoe heftig hun situatie ook is. Er wordt niet geoordeeld. Dat normaliseert. De POD gespreksbegeleiders benadrukken wat wél lukt ondanks de moeilijkheden. Cliënten gaven ook aan: het gevoel dat gesprekspartners echt om hen als mens geven. Dat hadden ze lang gemist.”  Mensen met psychische problemen lopen in hun leven vaak tegen momenten aan waarop ze zich niet thuis, niet erkend, maar juist veroordeeld voelen. “En dan kom je bij Open Dialogue onder mensen die je met heel je hebben en houden accepteren zoals je bent.” 

Wat vraagt het van professionals?

POD is geen trucje dat je leert. Het gaat om anders zijn, niet alleen anders doen. “Als je alleen iets anders doet, dan werkt het niet. Want dan mis je de essentiële aansluiting en kom je niet tot verdieping. Professionals die de POD-opleiding volgen, ondergaan zelf een transformatie. Ze leren die witte jas uit te trekken, hun professionele identiteit wat los te laten. Wat dat betekent? “Dat je jezelf niet reduceert tot professional”, legt Karin uit. Dat is spannend. Maar ook inspirerend, blijkt uit interviews met cursisten die de opleiding volgden. “Die zijn vaak eerst kritisch. Hebben ze de benadering eenmaal door, worden ze razend enthousiast.  

Hoe pak je POD aan?

Karin heeft een praktisch advies voor wie met POD wil starten. “Ga eerst in gesprek over hoe je nu kijkt. Hoe zien jullie op dit moment de cliënten, de problemen, je eigen rol? Als je dat expliciet maakt, kun je het andere ertegenover zetten. Dan zie je: hier zitten verschillen.” Als je POD wilt implementeren vraagt dat ook iets van de organisatie: niet meer doorverwijzen van de één naar de ander. Niet meer opsplitsen in verschillende teams per problematiek. Maar 1 netwerk/groep die zo vaak en zo lang als nodig is bij elkaar komt.  

Uiteindelijk vraagt het ook iets van het financieringssysteem, van zorgverzekeraars, van de verwachtingen van politie en andere instanties om met andere ogen te kijken naar de aanpak van mentale problematiek. Dat verhindert niet om nu al met POD aan de slag te gaan. Er zijn inmiddels ruim 160 opgeleide professionals in Nederland die dagelijks met POD mooie resultaten behalen in open dialoog. 

Proefschrift en meer lezen 

• Nederlandstalige publieksversie van proefschrift
• Rediscovering psychiatry beyond disorder: Through Open Dialogue , auteur: C.A.G Artz 
• Lees meer over de methode POD op de website van Phrenos

POD training bij Phrenos: 4 halen – 2 betalen

 Phrenos biedt een volwaardige POD training aan: 3 keer 4 aaneengesloten dagen. Deze training start op 3 maart 2026. Aanmelden is nog mogelijk! Phrenos wil het gebruik van POD stimuleren met een speciaal aanbod waarbij 4 medewerkers de POD-opleiding kunnen volgen, voor een tarief van twee medewerkers. Bij dit aanbod zit tevens een traject waarbij Phrenos de toepassing van POD binnen de organisatie ondersteunt gedurende de looptijd van de training.
Meld je aan voor de POD-training die op 3 maart 2026 start