Hoe zorgen we ervoor dat mensen die kwetsbaar zijn vanwege psychische problemen zich welkom voelen in een wijk? Die vraag stond centraal tijdens de presentatie van W in de Wijk op het internationale European Assertive Outreach Foundation-congres, 20-23 september 2023, in Leuven. De presentatie sprong in het oog, omdat niet de ggz-benadering maar de wijkbenadering de nadruk kreeg.

Veel mensen met langdurige psychische problemen voelen zich geïsoleerd, onbegrepen of gestigmatiseerd in hun eigen woonomgeving. Hierdoor ontstaat gemakkelijk een vicieuze cirkel: de betreffende mensen gaan zich meer terugtrekken en ondervinden daardoor nog meer onbegrip. W in de Wijk wil deze cirkel doorbreken. Om de implementatie van W in de Wijk in meerdere gemeenten te ondersteunen is er een landelijke begeleidingsgroep opgezet, onder leiding van Movisie. Sonja van Rooijen, projectleider bij Movisie, lichtte tijdens het congres de aanpak van W in de Wijk toe en verschillende betrokkenen bij het project deelden hun ervaringen.

Inclusieve wijken

W in de Wijk is een verbindende, destigmatiserende aanpak om acceptatie voor anders-zijn te versterken. Door te werken aan inclusieve wijken en toegankelijke voorzieningen voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Dit gebeurt op verschillende manieren: netwerken en verbinden, kwartiermaken (begrip creëren), coaching, advies en deskundigheidsbevordering. Hoe? Door vrijwilligers, professionals en bewoners zo toe te rusten dat zij eraan bijdragen dat mensen met een psychische kwetsbaarheid zich welkom voelen in hun buurt. Bijzonder is de domeinoverstijgende aanpak vanuit zorg en welzijn en de inzet van ervaringsdeskundigheid. De gelijkwaardige samenwerking is tussen GGZ coaches zorg, coach Welzijn, ervaringsdeskundigen en gemeente. In het netwerk wordt actief samengewerkt met opbouwwerkers, wijkagent, vrijwilligersorganisaties, etc. De gemeente vervult een belangrijke rol als aanjager en stimuleert deze aanpak. Meer weten? Ga naar GGZ in de wijk.

Vooraf begrip creëren

Met een voorbeeld uit de praktijk illustreert Ingrid de Jong, ggz-coach, het belang van de aanpak. Ze legt uit dat ook zij pas begreep waar mensen in hun leven tegenaan lopen, toen ze hoorde dat een van haar cliënten niet meer terecht kon bij zijn apotheek. De man – die niet tegen het getal 5 kan – wachtte zoals wekelijks op de bezorging van zijn medicijnen. Hij wachtte, werd ongedurig, want die medicijnen, daar kan hij niet zonder. En de bezorger verscheen maar niet. De klok verschoof richting de 5 en de spanning werd groter en groter. Toen de bezorger om kwart voor vijf verscheen, schoot de man uit zijn slof: waar ze wel niet gebleven waren, dat hij die medicijnen nodig had …. Alle stress kwam uit deze doorgaans vriendelijke en rustige mijnheer. Hij tierde erop los. De bezorger gooide de medicijnen naar binnen en verdween. Vervolgens kwam er een bericht van de apotheker: dat de man vanaf heden geen cliënt meer bij hen was.

Excuses, uitleg en tussenkomst van de ggz-coach mochten niet baten. Dit incident zette haar aan het denken. ‘Dit gebeurt natuurlijk vaker. En ook met andere mensen. Een moment van te veel stress en opgekropte spanning en het contact is verstoord’. Dat het ook anders moest kunnen, was voor haar duidelijk. Een gesprek vooraf met de nieuwe apotheekmedewerkers zorgde voor veel begrip en een goede start.

Kwartiermaken

Dit voorbeeld maakt duidelijk dat er iets nodig is om begrip te creëren en dat het belangrijk is om ruimte te maken voor mensen die soms ‘anders’ zijn dan anderen. Kwartiermaken is de essentie van W in de Wijk: actief afgaan op allerlei organisaties en aansluiten bij bestaande initiatieven en bruggen slaan. Zodat mensen met psychische problemen kunnen meedoen aan bestaande activiteiten en zich veilig en vertrouwd weten in hun eigen buurt. Medewerkers van ggz, welzijn en ervaringsdeskundigen trekken hier gelijkwaardig in op. Zij worden daarin volop ondersteund en gefaciliteerd door de gemeente, zo vertelt Georgette Groutars, directeur van TEAM ED – de organisatie voor zelfregie en herstel in Amsterdam.

Ervaringsdeskundigen

Ervaringsdeskundigen spelen een belangrijke rol binnen de werkwijze die W in de Wijk al doende heeft ontwikkeld. Zij kunnen uitleggen wat mensen die bijvoorbeeld in een isolement verkeren doormaken en hoe soms botte ‘doorsnee’- reacties mensen hen kunnen raken. En ook hoe het anders kan.

‘Het gaat om de eigen inwoners, die ook recht hebben op een goede plek in de buurt. En daar moet je in investeren.’

Voorleven

Moni Hanasbei, coach vanuit het welzijnswerk, krijgt veel vragen van sociaal werkers, vrijwilligers en mensen uit buurthuizen. Vragen die erop wijzen dat mensen – professionals en vrijwilligers – het vaak lastig vinden om contact te leggen met mensen die een teruggetrokken bestaan leiden. Of niet weten of ze er verstandig aan doen om contact te leggen. Hanasbei gaat altijd in op deze vragen en doet moeite om contact te leggen en het voorbeeld ‘voor te leven’. Ook organiseert ze samen met ggz-medewerkers en ervaringsdeskundigen bijeenkomsten om belangstellenden te informeren over haar werk. En zo te zorgen dat de benodigde kennis ook daar komt waar die nodig is: in de buurt.

Open houding

Ook Greet Muyllaert is als ggz-coach telkens bezig om verbinding te maken met psychisch kwetsbare mensen en met instanties daaromheen. Zo vertelt zij over een vrouw, opvallend gekleed in prachtige maar ouderwetse kleding, die voor het eerst het buurthuis binnenkwam en haar vis had meegenomen in een plastic zak (of vissenkom). Dit bevreemde de vrijwilligers en bezoekers. En Greet werd gevraagd wat ze hier mee aan moesten. ‘Ga een praatje aan en leg contact’ zo was de nuchtere reactie van Greet. ‘Complimenteer haar dat ze een mooie vis heeft.’ Een open houding zorgt ervoor dat iemand zich prettiger gaat voelen en misschien vaker wil komen. Een sprekend voorbeeld waar eenzaamheid uit spreekt en het belang om iemand te laten weten dat ze welkom is.

Recht op een goede plek in de buurt

Chris van der Kroon, werkzaam bij Stadsdeel Zuid van de gemeente Amsterdam licht toe waarom de gemeente zo’n actief aandeel heeft in deze werkwijze en waarom ze er al jaren in investeren. ‘Het gaat om de eigen inwoners, die ook recht hebben op een goede plek in de buurt. En daar moet je in investeren. Daarnaast vroegen sociaal werkers ons om steun bij het omgaan met mensen waar ze het gedrag niet van kunnen lezen.’

Het wekt verbazing in de zaal: een gemeente die zo betrokken is, daadwerkelijk participeert, meedenkt in het kernteam W in de Wijk én zorgt voor structurele financiering. Dat is nieuw voor de deelnemers. W in de Wijk werd positief ontvangen en de gestelde vragen laten zien dat het nieuwsgierig maakt om zo te werken. Dat is een start voor nieuwe mogelijkheden!

Het project W in de Wijk

Op dit moment wordt de werkwijze van W in de Wijk in drie gemeenten en in drie stadsdelen in Amsterdam ingezet. Daarnaast is er een landelijk leernetwerk waar meerdere gemeenten aan deelnemen. Dit leernetwerk wordt begeleid door een begeleidingsgroep onder leiding van Movisie. De begeleidingsgroep bestaat daarnaast uit de initiatiefnemers van de aanpak, het Trimbos-instituut en Kenniscentrum Phrenos als implementatiebegeleiders en onderzoekers. Het implementatietraject en leernetwerk wordt gefinancierd door ZonMW.

Dit artikel tevens is verschenen op www.movisie.nl en geschreven is door Margit van der Meulen van Movisie.

Vanuit Phrenos is Christine Kuiper betrokken bij W in de Wijk

Heeft u vragen, dan kunt u met haar contact opnemen: ckuiper@kcphrenos.nl