Op woensdagavond 27 september 2023 vond de masterclass van het Netwerk Vroege Psychose (NVP) plaats in de Eenhoorn te Amersfoort. Ongeveer 60 mensen kwamen bijeen om te netwerken – de avond startte met een warm buffet –  en om kennis te nemen van twee onderwerpen die allebei extra aandacht behoeven in de behandeling en begeleiding van mensen met een vroege psychose: intieme relaties en de toepassing van Virtual Reality. 

Voorzitter van deze bijeenkomst was prof. dr. Nynke Boonstra, lector zorg en innovatie in de psychiatrie, onderzoeksgroep Zorg en Welzijn NHL Stenden Hogeschool, hoogleraar nursing in Mental Health UMC Utrecht, divisie hersenen. Zij is tevens voorzitter van de NVP commissie.

Voor dit verslag kregen wij input van de razende reporters Shiral Gangadin en Iris Hamers (beiden verbonden aan het UMCG), die tevens het promotiefilmpje (zie onder aan deze pagina) verzorgden.

Psychose, samenleving en relaties

Door José de Jager, onderzoeker, klinisch psycholoog/psychotherapeut (KieN VIP)

De behoefte aan verbinding, verbindt ons allemaal. In het leven zijn intieme relaties daarom  vanzelfsprekend. Daaronder vallen vriendschappen, persoonlijk contact, aanraking en seks. Maar zijn dat ook vanzelfsprekende onderwerpen voor in de behandelkamer?

Wat belemmert mensen in het seksuele functioneren? Zelf-stigma (negatieve zelfgedachten), misbruik, gebrek aan ervaring/vaardigheden, psychische klachten en bijwerkingen van medicatie. Problemen met seksueel functioneren kunnen via schaamte, angst, vermijding en gebrek aan motivatie leiden tot meer seksuele problemen. Het verlangen naar seks wordt echter sterk gedreven door beloning, dus juist positieve prikkels zijn heel belangrijk.

Durf te vragen

#Durftevragen is de belangrijkste boodschap van dit eerste deel van de masterclass. Als er geen aandacht is voor (problemen met) seksualiteit, intimiteit en seksueel trauma, wordt het niet vanzelf gedeeld. Dat terwijl de zorgbehoefte omtrent deze thema’s erg groot is. Tijdens de masterclass werd er in duo’s geoefend met het bespreekbaar maken van deze thema’s. De kern is om dit betrokken te doen, maar zelf niet te emotioneel te worden. Ook hadden de deelnemers de gelegenheid om kennis te maken met een spel waarbij thema’s rondom seksualiteit en psychose bespreekbaar gemaakt kunnen worden. Jose ontwikkelt ook een module om behandelaren handvatten te geven om deze thema ‘s te bespreken en te adresseren.

Virtual Reality voor meer participatie in de samenleving

Door prof. dr. Wim Veling, hoogleraar en psychiater

Het slogan van VR is:  “do what you can’t”. En dat is precies waar het voor kan worden ingezet, om mensen met een psychotische kwetsbaarheid te laten doen wat ze niet (meer) konden. In deze masterclass werd besproken hoe VR kan bijdragen aan sociale en maatschappelijke participatie.

VR kan worden ingezet om achterdocht te verminderen. Een deel van de cognitieve gedragstherapie, de exposure en gedragsexperimenten, kan je in een veilige VR-omgeving doen. Deze VR-CGT blijkt uit onderzoek ook effectief om klachten omtrent achterdocht te verminderen, doordat mensen sociale situaties niet alleen bespreken, maar ze ervaren en aan het werk worden gezet.

VR kan ook worden ingezet om sociaal functioneren te verbeteren. Daarbij worden de volgende gebieden aangepakt: negatieve symptomen, sociale cognitie, achterdocht/sociale angst, zelfvertrouwen/stigma en sociale vaardigheden, waar alle onderdelen in samenkomen.

Stress, angst en spanning kunnen een psychose in de hand werken. VR kan ook leiden tot stressvermindering middels natuurbeelden en kleine interactieve. VRelax laat in onderzoek significante directe effecten zien. Er loopt nu onderzoek naar de langetermijneffecten.

Recent onderzoek uit Engeland toont aan dat ontspanning met VR even goed werkt als VR-CGT. Dus dan rijst de vraag, voor wie werkt wat goed? Daar zal toekomstig onderzoek zich meer op moeten richten. Ook is de implementatie van VR op klinische afdelingen een beperking.

VR kan ook breed, maatschappelijk, worden ingezet om stigma rondom psychose te verminderen. VR als  ‘empathiemachine‘ kan dienen als psycho-educatie om mensen te laten ervaren hoe het is om een psychose te hebben. VR kan daarmee bijdragen aan meer begrip en minder stigma wat maatschappelijke participatie ten goede komt.

De promo gemist?

In dit promotiefilmpje gaven José de Jager en Elise van der Stouwe uitleg over hun bijdrage aan het programma. Bij de Masterclass was Elise van der Stouwe echter verhinderd en haar presentatie werd overgenomen door Wim Veling.