Toen de organisatie Samen Sterk Zonder Stigma ophield te bestaan, besloot HVO-Querido het thema destigmatisering zelf op te pakken. HVO-Querido is een organisatie voor woonbegeleiding en maatschappelijke opvang. Met de start van een driejarig project wilde zij destigmatisering écht in de organisatie verankeren met Luca Koppen als projectleider. Een van de resultaten is een praktische toolbox vol informatie, tools en handige links, waarmee teams destigmatiserend werken kunnen toepassen in de dagelijkse praktijk. Een interview met Luca Koppen over haar werk bij HVO-Querido.
Van bewustwording naar toepassing
“Toen ik in januari 2022 bij HVO-Querido begon, ben ik eerst gaan verkennen: wat leeft er al binnen de organisatie? Hoe kijken mensen naar stigma? Wat viel op? Bijna iedereen herkende het probleem, maar vooral bij ‘anderen’. Partners, instanties, collega’s – veel minder vaak bij zichzelf. En dat terwijl ik in de praktijk situaties zag die wél stigmatiserend waren, zoals gesloten deuren voor cliënten of andere regels afhankelijk van iemands achtergrond.”
Wat volgde, was een plan dat destigmatisering structureel moest inbedden. “We werkten aan implementatie op vier niveaus: organisatie, teams, medewerkers en cliënten. De Zorgstandaard destigmatisering van Akwa GGZ was ons vertrekpunt, maar die is vrij abstract. Wij wilden het praktisch maken. En dat is gelukt met de toolbox.”
De toolbox als antwoord op een weerbarstige praktijk
Die toolbox ontstond niet aan een tekentafel, maar in de teams zelf. “We zijn gestart met een pilot. Niet met het idee een toolbox te ontwikkelen, maar gewoon om te kijken: wat heb je nodig om in jouw team destigmatiserend te kunnen werken? Daar kwamen zulke waardevolle inzichten uit voort. Elk team liep op iets anders vast – humor, taalgebruik, aanspreken van collega’s – en dat werd het vertrekpunt voor hun eigen tool.”
Zo ontwikkelde de gedragsdeskundigen binnen HVO-Querido een tool met “reflectievragen voor casuïstiekbesprekingen, met simpele maar confronterende vragen. Denk aan: zouden we dezelfde taal gebruiken als de persoon om wie het gaat erbij zat? Of: welke aannames heb ik eigenlijk over deze persoon? Het zijn kleine interventies die een groot verschil maken. Door dit soort vragen standaard te stellen tijdens de casuïstiekbespreking wordt het langzaam onderdeel van het DNA.” Een team uit het primair proces ontwikkelde een tool die zich richt op het gebruik van humor: welke stijl van humor heb ik, wat is de functie van humor in ons team, wanneer is humor nog grappig en wanneer niet meer zo en wat kunnen we daar dan met elkaar over afspreken? De tool zet mensen aan het denken over wat ze oké vinden en helpt om daar samen over in gesprek te gaan.
Waarom het ertoe doet
Waarom is destigmatisering een belangrijk thema? Luca hoeft daar niet lang over na te denken. “Omdat stigma veel schade doet. Herstel begint bij vertrouwen. Als je voelt dat iemand je beoordeelt op je diagnose, dan klapt alles dicht. Dat raakt aan je zelfvertrouwen, je eigenwaarde. En juist in een zorgrelatie doet dat extra pijn.” (Zelf)stigma staat herstel in de weg. Het is zelden expliciet, maar altijd voelbaar. “Het zit in houding, in taal, in kleine dingen. Juist daarom is het zo belangrijk dat we blijven reflecteren. Niemand is vrij van oordelen – dat erkennen is al een belangrijke stap. Om je bewust te worden van je eigen vooroordelen heb je anderen nodig, en daar voorziet de toolbox in: samen het gesprek aangaan om dat wat subtiel en vaak onbewust is naar boven te halen.”
Borging – kwetsbaar thema
Destigmatisering is geen tijdelijk project, benadrukt Luca. “Het is iets wat continu aandacht vraagt. Binnen HVO-Querido hebben we het daarom breed verankerd. Het is geïntegreerd in onze standaard methodiek, scholingen en trainingen. De gedragsdeskundigen en teamcoaches nemen het mee in hun werkzaamheden. In de vakgroep diversiteit en inclusie en de vakgroep psychiatrie zitten experts op het gebied van destigmatisering.”
Toch blijft het een kwetsbaar thema. “Stigma is moeilijk grijpbaar. Zeker bij meer abstracte onderwerpen zie je dat het snel weer kan verwateren als de aandacht verslapt of sleutelfiguren wegvallen. Daarom is spreiding belangrijk: je moet het op meerdere plekken tegelijk borgen.”
Klaar voor verspreiding
De Toolbox Destigmatiserend Werken is inmiddels ingebed in de organisatie, maar daar stopt het niet. “We willen het breder beschikbaar maken. Via GGZ Ecademy kunnen andere instellingen de toolbox gebruiken. Ze betalen een kleine bijdrage, en krijgen toegang tot de volledige leerlijn en materialen. En als ze willen, geven we ook een training als kick-off.”
Luca’s advies aan andere organisaties? “Zie destigmatisering niet als iets dat je ‘erbij’ doet. Het is een houding, een basishouding die in álles verweven moet zitten: in beleid, in methodieken, in gesprekken en taal. Het begint met erkenning, bewustzijn, en de bereidheid om te reflecteren.”
Geïnteresseerd in de Toolbox Destigmatiserend Werken?
Organisaties aangesloten bij de GGZ Ecademy kunnen de Toolbox Destigmatiserend Werken aanvragen via expertisecentrum@hvoquerido.nl voor een kleine vergoeding. Je kunt als organisatie ook een (op maat gemaakte) training destigmatiserend werken aanvragen bij het Expertisecentrum (de kosten hiervan zijn €995,- ex BTW voor een training van een dagdeel door twee trainers).
